|
 SEKTÖREL
Doç.
Dr. Nuray Mücella Müftüoğlu
Prof. Dr. Hamit Altay
Zir.
Müh. Fisun Coşkun
Araş. Gör. Ali Sungur
Çanakkale'de
Siklamen Yetiştiriciliği
Dünyanın en zengin siklamen türüne sahip ülkelerinden
biri olan Türkiye, Cyclamen hederifolium bitkisinin gen merkezlerinden
birisidir. Ülkemizde aralarında altı tanesi oldukça sınırlı yayılış
gösteren toplam 10 siklamen türü bulunmaktadır (1). Türkiye Cyclamen
yumruları ihraç eden ülkeler sıralamasında önemli bir yer tutmakta
ancak ihraç edilen yumruların tamamına yakını doğal ortamlarından
bilinçsizce toplanmakta ve bu bitkilerin nesli ülkemiz doğasında
hızla tüketilmektedir.
Cyclamencinsine giren bütün türler CITES (Convention on international
trade in endangered species of wild fauna and flora) adı verilen
"Nesilleri tehlike altındaki doğal bitki ve hayvan türlerinin
uluslararası ticaretini düzenleme sözleşmesi" Ek II listesinde
yer almaktadır. Halen yürürlükte olan 11 Ağustos 1995 tarih ve
22371 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan "Doğal çiçek soğanlarının
sökümü, üretimi ve ihracatına ait yönetmelik" te bu bitki
ihracatı kontenjanla veya herhangi bir kayıtla sınırlandırılan
doğal çiçek soğanları grubunda yer almaktadır (2).
Bu bitkiye ait yumruların ihraç edilebilecek adet ve büyüklükleri
Resmi Gazetede her yıl yayınlanmaktadır. Cyclamen hederifolium
için 2003 yılına ait doğadan 1250000 adet ve 500000 üretim olmak
üzere toplam 1750000 adetin ihracatı mümkündür. İhraç edilecek
yumruların çevre genişlikleri ise 10 cm olarak belirlenmiştir
(3).
Çanakkale'de yapılan ön çalışmalar sonucunda Kazdağı'nda çok küçük
alanlar şeklinde Cyclamen hederifolium bitkisine rastlandığı saptanmıştır.
Ancak bu alanların kontrol dışı sökümler sonucunda gittikçe azaldığı
bir gerçektir. Varlığının devam ettirilmesi gereken bu bitkinin
üretici koşullarında yetiştirilmesi çalışmaları doğal ortamı olan
Çanakkale'de başlatılarak hem bölgemize özgü olan varlıklarımıza
sahip olmak hem de bölgedeki üreticilere ek bir gelir sağlanması
amaçlanmıştır. Bölgede üç yıldır sürdürülmekte olan çalışmalardan
edinilen bilgiler ve çekilen resimler bu yayında kullanılarak
konu ile ilgilenenlere yardımcı olunmaya çalışılmıştır.
YETİŞTİRME TEKNİĞİ
Anaçlık
Anaçlık, aynı tarihte ekilmiş olan, aynı kültürel işlemlerle yetiştirilmiş
olan çok yıllık yumrulardan oluşmaktadır. Anaçlıklarda Cyclamen
hederifolium yumrusu ilk uyanışta çiçek vermektedir (Şekil 1).
Olgunlaşan kapsüller anaçlıklara günde en az 3 kez gidilerek toplanmakta,
bu süreç yaklaşık bir ay devam etmektedir.
Olgunlaşan kapsüller zamanında toplanmazsa ağızları açılmakta
ve tohumlar yere dökülmektedir. Yere dökülen tohumların tamamına
yakını karıncalar tarafından hemen ortamdan uzaklaştırılmaktadır.
Anaçlıkların, tohumların olgunlaşmasından hemen önce bakımının
yapılması ve ilaçlanması tohum kaybını en aza indirmektedir. Cyclamen
hederifolium tohumları iklim koşullarına bağlı olmakla birlikte
genellikle mayıs ayının ikinci yarısından itibaren toplama olgunluğuna
erişmektedir. Anaçlıktan toplanan tohum kapsüllerinden elde edilen
tohumlar ilaçlandıktan sonra ekim zamanına kadar havadar, serin
bir yerde saklanmaktadır.
Yetiştirme tekniği
Cyclamen hederifoliumdoğal olarak bulunduğu yetiştirme ortamından
alınan toprak örneklerinde yapılan analizler sonucunda pH yönünden
hafif alkaliden çok kuvvetli alkaliye kadar değiştiği, bünyenin
kumlu tın, tınlı kum ve kumlu kil olduğu, tuzsuz ile orta derecede
tuz içeren alanlarda rastlandığı, genellikle kireçsiz topraklarda
yer aldığı, azot, fosfor ve organik maddece yeterli, potasyumca
yetersiz alanlarda bulunduğu gözlenmiştir (4).
Humusça zengin, yaprak çürüğü içeren, iyi drenajlı toprakların
Cyclamen yumruları için uygun bir ortam olduğunu belirtmekte ve
toprağın çok ağır ve drenajca kötü olduğu durumlarda en iyi yol
olarak 15 cm yükseklikte tavaların hazırlanıp bunlara uygun harcın
konularak yetiştiricilik yapılmasını önermektedir (5).
Yumru üretimi ile ilgili kesin bir bilgi olmamakla beraber gözlemler,
doğa koşulları gösteren iyi drenajlı, organik maddece zengin toprakların
ve gölge ortamların yumru üretiminde olumlu sonuçlar verdiğini
göstermiştir (6).
Cyclamen hederifoliumyetiştiriciliğinde anaçlıktan toplanan tohumlar
havaların serinlemesiyle birlikte ekim ayından itibaren ısıtmasız
naylon serada yaklaşık 15 cm derinliğinde torf ile dolu olan tavalara
veya kasalara 1 cm derinliğe ekilmekte ve sulama, gübreleme gibi
kültürel işlemlere başlanmaktadır.
Torfun içeriğine bağlı olmakla birlikte ilk yıl için 100 kg/da
triple süper fosfat, 50 kg/da potasyum sülfat ve çok az azotlu
gübre ilavesi gerekmektedir. Çanakkale'de yapılan çalışmalarda
toprak ortamının özellikle çimlenme aşamasında olumsuzluklara
neden olduğu tespit edilmiştir. Üretici koşullarında torf olumlu
sonuçlar vermektedir. Aynı çalışmada bazı özellikler üzerinde
artan dozlarda verilen amonyum sülfat ve potasyum sülfat gübrelerinin
olumsuz, triple süper fosfat gübresinin ise olumlu etkileri gözlenmiştir.
Tohumların 10 cm ara ile ekilmesi ihraç olgunluğu olan 10 cm çevre
uzunluğuna erişinceye kadar aynı ortamda sökülmeden kalmasına
olanak sağlamaktadır.
Ekim tarihinden itibaren düzenli olarak nem kontrolü yapılmalı,
torf nemini kaybettikçe sulanmalıdır.
Ayrıca ortam çok iyi havalandırılmalı, yosun oluşumu mümkün olduğunca
engellenmeye çalışılmalıdır. Çünkü oluşan yosun hem bitkinin çıkışını
zorlaştırmakta hem de suyun düzgün bir şekilde torf içine girişini
engellemektedir. Ekim yapıldıktan itibaren ortam sıcaklığına bağlı
olarak 30 ile 45 gün sonra çıkış gözlenmektedir (Şekil 7).
Şekil 7. Ekim yapıldıktan sonra ilk çıkan bitkiler
İlk oluşan yumrular beyaz renktedir daha sonra yumru rengi sırası
ile krem, açık kahverengi, koyu kahverengi ve çok koyu kahverengi
olmaktadır.
Çıkış gözlendikten sonra kış koşullarına giren bitkilerde mutlaka
her gün havalandırmaya devam edilmelidir. Sera koşullarında bir
yıl boyunca bakım altında tutulan bitkiye özellikle nisan ve ekim
ayları arasında güneşli günlerde gölgeleme yapılmalıdır. Gölgeleme
için seranın üzerinin kireçlenmesinin yanı sıra sera içine gölgeleme
materyalinin serilmesi önlem olarak düşünülmelidir.
Ayrıca gölgelemeye yardımcı olması amacıyla serada beyaz olmayan
sarı veya krem renkli UV katkılı sera naylonu da düşünülmelidir.
Mayıs ayının ortasından itibaren bitkinin yaprak-larında sararmalar
görülmekte ve bitki uyku dönemine girmeye başlamaktadır (Şekil
8).
Şekil 8. Uyku dönemine girmekte olan bitkiler
Ekildiği tarih ile uyku dönemine girdiği tarih arasında yaklaşık
8 ay geçmekte ve bu süre sonunda genç bitki elde edilmektedir
(Şekil 9).
Şekil 9. Ekildiği tarihten 8 ay sonraki bitki
Uyku dönemine giren ve yapraklarını döken bitki bulunduğu ortamda
bırakılabilir. Yumrularda köklenmenin özellikle yandan ve üstten
olduğu, alttan köklenmenin ise bunlarla kıyasla-namayacak kadar
az olduğu belirlenmektedir (Şekil 10 ve Şekil 11).
Şekil 10. Yumrunun alttan görünüşü
Şekil 11. Yumrunun üstten görünüşü
Yumrunun uyku dönemi Ağustos ayı ortasına kadar devam etmekte,
bu tarihten itibaren yeniden sürme gözlenmektedir.
Bitkinin uyku döneminde fazla sulamadan kaçınılmalı ancak yumru
tamamen susuz da bırakılmamalıdır. Yazın su verme işlemi özellikle
ilk yılı içinde bulunan yumrular için yaşamsal önem taşımaktadır.
Bu yumrularda şaşırtma yapılacaksa uyku dönemi seçilmeli, sürme
başladıktan sonra yumrunun yeri değiştirilmemelidir.
Bir yaşını tamamlamış olan yumrularda henüz sürme başlamadan Ağustos
ayı ortasında 50 kg/da amonyum sülfat, 100 kg/da triple süper
fosfat ve 50 kg/da potasyum sülfat gübreleri verilmelidir.
İlk yılını tamamlamış bitkilerde ikinci yıla başlarken genellikle
Eylül ayı içinde hepsinde olmamakla birlikte farklı sayıda çiçek
görülmektedir (Şekil 12). Bir yaşında olan yumrular şayet ilk
çıkışlarında çiçek vermeyip yaprak çıkarıyorlarsa o yıl çiçek
vermemektedirler.
Şekil 12. Bir yaşındaki bitkide çiçek
İkinci yıllarına başlayan bitkilerde yine ilk yılda olduğu gibi
aynı önlemler alınarak üretim devam ettirilmektedir. İkinci yıl
sonunda bitkiler şayet istemiş oldukları şartlar yerine getirilirse
pazar olgunluğuna erişebilmektedirler.
Cyclamen hederifolium'un doğa koşullarına göre daha erken pazar
olgunluğuna eriştirilebilmesi için ortam, gübre ve ekim zamanı
uygulamaları ile ilgili denemeler Çanakkale koşullarında sürdürülmektedir.
SONUÇ
Yüz yılı aşkın süredir yurt dışına Türkiye doğasından kontrolsüzce
toplanarak ihraç edilen Cyclamen hederifolium bitkisinin kültüre
alınması gerekmektedir. Bu gerçekleştiğinde hem doğa tahribinin
önüne geçilmiş olacak hem de doğal varlıklarımızın korunmuş olacaktır.
Ülkemiz ve doğal değerlerimiz için çok önemli olan, yetiştiriciliği
zor olmayan Cyclamen hederifolium bitkisini ister çiçek olarak
isterse yumru olarak değerlendirme olanakları vardır.
Sonuç olarak Cyclamen hederifolium bitkisinin üretici koşullarında
yetiştirilmesi desteklenmeli ve kesinlikle doğadan sökümü engellenmelidir.
KAYNAKLAR
1. Mathew, B. ve Özhatay, N., 2001. Türkiye'nin Siklamenleri.
Türkiye Doğal Hayatı Koruma Derneği, Sirkeci, İstanbul, 32 s.
2. Aksu, E., Erken, K. ve Kaya, E., 2002. İhracatı Yapılan Doğal
Çiçek Soğanları. Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü,
Yayın No: 84, Yalova, 39 s.
3. Anonim, 2002. 19 Kasım 2002 Salı, 24941 sayılı Resmi Gazete.
4. Gönüz, A., 1994. Batı Anadolu'da farklı Yüksekliklerde Yetişen
Bitkilerin Yapısal Değişiklikleri Üzerinde Bir Araştırma. Ege
Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Biyoloji Anabilim Dalı
(Doktora Tezi), Bornova- İzmir, 173 s.
5. Grey-Wilson, C., 1988. The Genus Cyclamen. The Royal Botanic
Gardens, Kew in Association with Christopher Helm and Timber Press,
Bromley, United Kingdom, 147p.
6. De Hertogh, A. A., Le Nard, M. (Editors), 1993. The Physiology
of Flower Bulbs. Elsevier Science Publishers B. V. Amsterdam,
The Netherlands, 811 p.
|
SEKTÖREL
>>
Tarım
ve gıda paneli sonuç raporu-2
>>
TUSİAD
tarım kurulu raporu
>>
Dünya pazarında meyve üretiminde süreklilik ve istikrarın anlamı
>>
Çanakkale'de siklamen yetiştiriciliği
>>
Deveci armudu
>>
Fruit Logistica fuarı
>>
İpek böcekçiliği
>>
İş Bankası zeytin pazarına ağırlığını koydu
ANA
SAYFAYA DÖN
|
