|
Halil
DEMİR / Ersin POLAT Türkiye Sebze Tohumculuğu - 2 Dünya, her yıl Türkiye nüfusunun üzerinde bir nüfusu daha barındırmak ve beslemek zorunda olduğundan, gıda güvenliğinin sağlanması en temel gereksinim olarak ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla hızla artan dünya nüfusunun gıda güvenliğinin sağlanması tarımsal üretimin artırılmasını zorunlu kılmaktadır Verim artışı, üretim tekniğindeki gelişmelerin, kimyasal savaşım, ilaç kullanımının, çok yüksek miktarda mineral gübrelemenin ve geliştirilmiş daha iyi çeşitlerin üretilmesinin bir sonucudur. Yetiştiricilik yapılan yıllara bağlı olarak alınan ortalama değerlerde yeni çeşitlerin hem optimum gübre dozunda, hem de yetersiz gübre dozunda, verim bakımından önceki çeşitlere göre üstün oldukları bulunmuştur. Antalya Bölgesinde Sebze Tohumculuğunun Durumu Tohum üretim zincirinde yer alan faktörlerden yetiştirme tekniği, hasat ve işleme, muhafaza ve kalite kontrollerinin tam olarak uygulanmadığı görülmektedir. Yetiştirme tekniği açısından tohumluk üreten özel kuruluşlarda sorunlarla karşılaşılmamış olmasına rağmen, üretimin daha fazla yapıldığı türlerde, çiftçi seralarında da faaliyet gösteriliyor olması bazı dezavantajları beraberinde getirmektedir. Ebeveyn bitkilerin bakımı yanlış kullanılan pestisitlerin tohum çimlenmesinde etki edip tohumun kalitesini etkilediği bilinen bir gerçektir. Ayrıca çiftçi koşullarında yapılan yetiştiricilikte hastalıklarla bulaşık bitkilerden tohum alınması sonucu, bazı hastalıkların bu tohumla taşınması da önemli bir problemdir. Buna ilaveten Antalya bölgesinde tohumla taşınan hastalıklara karşı kontrol görevi görecek herhangi bir laboratuvar bulunmaması önemli bir eksikliktir. Tohumların olgunlaştığı dönemdeki meyve olgunluğu tam tespit edilemediği durumlar ortaya çıkmakla beraber, özellikle hıyar ve biber tohumu üretiminde tohumların tam beslenememesi nedeniyle çimlenme problemi yaşanmaktadır. Bu gibi durumlarda priming tekniği ile tohumların paketlenmeden önce kalitesinin artırılması gerekmektedir. Ancak firmaların çoğu yeterince teknolojiden yararlanamadığı için bu tür problemlerle karşılaşmaktadır. Antalya bölgesinde firmalar şu anda çok fazla üretim yapmamakta, üretilen miktar Antalya ve çevresi için satılacak kadardır. Üretimin o yıl içerisinde satılması sayesinde henüz muhafaza ile ilgili bir çalışma olmayıp, mevcut bir tohum muhafazası deposu bulunmamaktadır. Yurt dışından ithal edilen tohumlarda o yıl içerisinde tüketilmekte, bundan dolayı gelecekte bu konu ile ilgili bir problemin yaşanacağı apaçık ortadadır. Antalya'da tohumun kalitesini test eden herhangi bir kuruluş yoktur. Firmalar tohumun çimlenme gücünü belirleyen fiziksel testleri gerçekleştirebilmekte, ancak fizyolojik ve biyokimyasal testler uygulanmamaktadır. Antalya bölgesi hibrit tohum üretimi için bir potansiyel olarak görülmektedir. Her geçen gün araştırıcı kuruluş belgesi alan firma sayısı artmakta, bununla birlikte üretimde sürekli artış göstermektedir.
Antalya'dan değişik ülkelere 2003 yılı itibariyle biber tohumu (13 kg), domates tohumu (295 kg), fasulye tohumu (6 kg), kabak tohumu (2 kg), kavun tohumu (2 kg ve 178.000 adet), mantar miseli (210 LT), pamuk tohumu (3 kg) ve patlıcan tohumu (2 kg), 2004 yılının ilk 6 ay itibariyle de biber (2 kg), domates (556 kg), havuç (3 kg), kabak (2 kg), kavun (2 kg ve 15.000 adet), mantar miseli (300 lt) ve patlıcan tohumu (2 kg) ihraç edilmiştir. Bunlarla ilgili ülkelere göre ayrıntılı değerler aşağıdaki çizelgede gösterilmektedir. Antalya İl Sınırları İçerisinde Bulunan Tohumculuk Firmaları İthalat ve ihracat Hibrit tohum üretiminin kendine özgü özellikleri gereği ülkemizde yeterli miktarda üretilmediğinden, genellikle sebze hibrit tohumları yurt dışından sağlanmaktadır. Ancak türlere bağlı olmak üzere bazı hibrit ebeveynleri dışardan getirilerek hibrit tohum üretimi ülkemizde yapılmaktadır. Tohumluk dışalım miktarımız 1997 yılında 14301 ton'a çıkmış, özel kuruluşlar tarafından yurt içi üretim kapasitesinin artırılması sonucunda dışalım miktarı yıllara göre azalış göstermiş ve 2001 yılında 7419 ton tohumluk dışalımı yapılmıştır. Bu değerlere sebze tohumluğu açısından bakıldığında, 1997 yılında 327 ton sebze tohumluğu alınırken bu değer 2001 yılında 887 tona çıkmıştır. Yıllara göre toplam tohumluk ve sebze tohumluğu ithalatımız Çizelge 6.1'de verilmiştir. Tohumluk dışalım değeri 1996 yılında 25 milyon dolarken, sürekli bir artış göstererek 2000 yılında 71 milyon dolar olmuştur. Son üç yıllık dönemde, dışalım yapılan yıllık toplam tohumluk miktarı göz önüne alındığı zaman, en ağırlıklı türlerin sırasıyla patates, mısır, bazı yem bitkileri ve sebzeler olduğu görülmektedir. Bununla beraber dışalımın parasal değeri dikkate alındığında sebzeler ile patates öne çıkmaktadır. Özel tohumculuk kuruluşları, son yıllarda ülkemiz ekonomisine üretim ve ithalatın yanında dış satım kapasitesi de kazandırmışlardır. Nitekim son 15 yılda, ülkemizde bazı türlerde, uluslararası standartlarda tohumluk üretimi gerçekleştirilmiş, özel tohumculuk kuruluşları tarafından, Avrupa ülkeleri de dahil olmak üzere, pek çok ülkeye tohumluk dış satımı yapılmıştır. Aşağıdaki Çizelge 6.2'de gösterildiği gibi 1997 yılında 12509 ton kadar olan yıllık tohumluk dış satımı, 2001 yılında 8028 ton olmuştur. Sebze tohumluğu ihracatı ise 1997 yılında 56 ton iken, 2001 yılında 58 ton olmuştur. Bunun karşılığı olarak da ülke ekonomisi 12.5 milyon dolar parasal değer elde etmiştir. Elde edilen bu rakam olması gerekenden çok düşük olup, yapılan dış satımın büyük bir kısmını hibrit mısır, hibrit ayçiçeği ve bazı sebze türlerine ait tohumluklar oluşturmaktadır.
Genel ihracat ve ithalat dengesi açısından düşünülürse ülkemiz yılına bağlı olmakla beraber ortalama yılda 15-20 milyon dolarlık tohum ihraç ederken, yılda 60-70 milyon dolarlık ithalat yapmaktadır. Ancak burada dikkate alınması gereken bir husus vardır. Ülkemiz yılda 30-35 milyon dolarlık sebze tohumluğu ithal ederek bu tohumların ekilmesi sonucunda ülke için önemli kazanımlar sağlamaktadır. Örneğin Ülkemizde tüketilen sebzenin tamamı bu tohumlarla üretildiği gibi her yıl ortalama yurt dışına 430-450 milyon dolar arasında taze sebze, konserve ve sebze türevleri satılmaktadır. Bu üretim yapılırken yaratılan istihdam ve ulaştırma dahil ilgili sektörlere sağladığı yarar düşünülürse ithalatın gerçek bir değerlendirmesi yapılmış olur. Tohumculuk Sektörünün Sorunları ve Çözüm Yolları Sebzede standart çeşitlerin dışında kalan F1 hibrit çeşitlerinin çoğu özel sektör kuruluşları tarafından üretilen ve tamamına yakını yabancı kaynaklı olan çeşitlerdir.Ülkemiz araştırma kuruluşları tarafından 30 civarında F1 hibrit sebze çeşidi geliştirilmiş olmasına rağmen, Ticari Sebze Kayıt Listesinde 2002 yılı sonu itibariyle toplam 1118 çeşit kayıtlıdır. Ülkemiz koşullarında ıslah çalışmaları sonucunda elde edilen çeşit sayısı, hem kamu-özel sektör işbirliği hem de yeni girişimcilerin desteği ile artırılmalıdır. Çeşit geliştirme çalışmalarına ilave olarak, geliştirilen çeşitlerin
üretime aktarılabilmesi için eğitim ve tanıtım faaliyetleri yanında,
tohum üretimi, işleme, hazırlama, ilaçlama, kaplama ve paketleme
gibi sahalarda önemli bir alt yapı sıkıntısı bulunmaktadır. Ülkemizde zaman zaman tahıllarda da yaşanmakla birlikte özellikle
hibrit sebze ve başta patates, yem bitkileri ve baklagiller olmak
üzere tarla bitkileri tohumluklarında elit ve orijinal tohumluk
üretimleri yeterli seviyelerde çıkarılamamakta ve bu da tohumluk
üretim zincirinde kopmalara neden olmaktadır. Çeşit geliştirme çalışmaları belli planlar çerçevesinde yapılamamaktadır. Tohumculuk Politikalarının Yetersizliği Ülkemizin uluslar arası yükümlülükleri ve AB uyum çalışmaları dikkate alınarak tohumculuğun geliştirilmesi için bugünkü Devlet ağırlıklı tohumluk yapısının değiştirilerek özel sektör ağırlıklı bir yapıya kavuşturulması gerekir. Özel sektörün meslek örgütlerinin oluşturulmasına olanak sağlayan ortamın hazırlanması ve bu sektörün sadece tohum üretiminde değil, tohumculukla ilgili politikaların belirlenmesine ve kararların alınmasına katılması gerekir. A.B.D.gibi gelişmiş bazı ülkelerde, yeni teknolojilerin kullanılmasıyla
biyoteknolojik yöntemlerle elde dilen transgenik bitkilerin üretilmesi
gittikçe artmaktadır. Bu konu ile ilgili olarak ülkemizde sadece
alan denemelerine ilişkin Bakanlığımızın bir talimatı bulunmakta,
tescil ve diğer işlemlerle ilgili yönetmelik çalışmaları halen
devam etmektedir. Teşvikler nasıl olacağı ile ilgili problemler vardır.
Bahsedilen bu yasa değişikliği içinde Türkiye Tohumculuk Birliğinin (Fransa, Hollanda da olduğu gibi) kurulmasına ve bugün devlet tarafından yürütülen bazı tohumculuk işlemlerinin bu Birliğe ve oluşturulacak yeni yapılara devredilmesini öngören yeniden yapılanma biran önce hayata geçirilmelidir. Böylece özel sektör yeni yapılanma içersinde karar mekanizmalarına katılacak ve laboratuvar kurma dahil sektördeki önemli hizmetleri yüklenme hakkına kavuşmuş olacaktır. Tohumculuk politikalarının oluşturulmasında, endüstri ile ilgili güncel kararların alınmasında ve tohumlukların test edilmesi ve sertifikalandırılmasında kamu ağırlıklı yapı hakimdir. Avrupa ülkelerinde olduğu gibi tohumculukla ilgili olarak, özel
sektör kuruluşları da önemli temsil gücü, yetki ve işlevlere sahip
olmalıdır. Tohumculuk konusunda kamu hizmeti sağlayan kuruluşlar arasında yapısal ve idari yönden bir birliktelik yoktur. Merkez ve taşra birimleri arasında, etkili ve uyumlu bir koordinasyonun sağlanabilmesi amacıyla bu konuda görev yapan tüm birimlerin, mevzuatın izin verdiği ölçüde, kendi harcamalarını finanse edebilen tek başlı bir yönetim çatısı altında toplanmalıdır. Ülkemizde Islahçı Hakkını koruyacak bir yasa bulunmamaktadır.
Bu yasanın eksikliği standart tohum üretimini engellemekle birlikte,
kaliteli gen kaynaklarının ülkemize gelmesini engellemektedir. Tarım ve Köyişleri Bakanlığa bağlı Araştırma Enstitüleri sayısındaki
fazlalıktan dolayı tek başlarına güçlü halde bulunamamaktadır. Anaç tohum üretiminde ve tohumluğun çoğaltılması konusunda dünyada
geçerli olan sistem bizde bulunmamaktadır. Zirai Karantina Uygulamaları Tohumun kalitesini test eden herhangi bir kuruluş yoktur. Tohum Ticaretinde Yaşanan Sorunlar Yeterli tohum üretilememesinin yanısıra, yeni çeşitlerin çiftçiye
tanıtımında ve çiftçiye benimsetilmesinde ve ayrıca üretilen tohumlukların
da çiftçiye dağıtımında sorunlar yaşanmaktadır. Bazı durumlarda yada plansız bir şekilde üretilen tohumluklar
satılamamaktadır. Kamu araştırma kuruluşlarında ıslah edilmiş ancak çeşitli nedenlerle
tohumlar üretilerek çiftçilere ulaştırılamamıştır. Sebze tohumluğunda sera ve laboratuvar alt yapısı yeterli değildir. Sera ve laboratuvar alt yapıları yeterli konuma getirilmelidir. Özel kuruluşlarla bu konuda destek ve kamu ile işbirliği imkanları geliştirilmelidir. Elde edilen çeşitler uygun ekolojilerde yetiştirilmemektedir. Çeşit tavsiye listeleri oluşturulmasına başlanmalı ve bu esas olmalıdır. Çeşit tavsiye listelerine göre yetiştirme alanları ve teknikleri ve tavsiye bölgeleri (uygun ekolojiler) belirlenmelidir. Tohumculuk kontrollerinde karşılaşılan sorunlar Tohumluk dağıtıcılarının da perakende satanlar gibi yönetmeliğe tabi olarak Tohumluk Bayileri gibi İl Müdürlüklerinden ruhsat almamaktadırlar. Değişik meslek guruplarından kişiler, perakende satış yapamamasına rağmen tohumluk dağıtıcı kuruluşu olarak faaliyet gösterebilmekte ve bunlar kontrolörler tarafından tesadüfi olarak tespit edilmektedir. Tohumluk dağıtıcı kuruluşları sadece Tohumluk Bayiliği İzin Belgesi olan kişi ve kuruluşlara tohumluk satabilmelidir. Tohumluk dağıtıcı kuruluşları her türlü işyerine ve kuruluşlara tohum satışı yaptıkları için kontrolleri zorlaştırmaktadır. Bu durum haksızlığa neden olmakta, Tohum Bayiliği İzni alan bayilerin ve üreticilerin mağdur olmasına neden olmaktadır. Tohumlukların ambalajlanmasına ilişkin yönetmelik, tarla bitkilerine ait tohumlukların ambalajlanması ve etiketlenmesini düzenlemekte, sebze tohumluklarına ait ambalajların yapılışı konusunda açıklayıcı değildir. 308 sayılı Tohumlukların Tescil Kontrol ve Sertifikasyonu hakkındaki Kanunun gıda ve yem konularında uygulanacak cezai işlemler konusunda talimatı bulunmakta, tohumluk konusunda ise bir talimatı bulunmamaktadır. Merkezi başka illerde bulunan firmaların cezai işlemi o İl yöneticilerince uygulanması gerekmektedir. Kontrol için numune alırken de problemler çıkmaktadır. Tohumluk bayilerinden kontrol numunesi alırken genellikle standart çeşitlerden alınmakta, hibrit çeşitlerin kontrol numuneleri tohumluk dağıtıcılarından alınabilmektedir. Hibrit çeşitlerde bayilerden numune alımının sağlanması gerekir. Tohumculuk konusunda diğer yapılabilecek çözüm önerileri Yeterli ve kaliteli tohumluk temini yanında, yetiştirme tekniklerinin gereği gibi uygulanmasının hem üretimin artırılması, hem de yeterli verimin elde edilmesinde önemlidir. Tohum üreten firmalar çiftçi seralarını kullanmamalıdır. Böyle bir durumda ebeveyn bitkilerin bakımı yanlış kullanılan pestisitlerin tohum çimlenmesinde etki edip tohumun kalitesini etkilediği bilinen bir gerçektir. Bu koşullarda tohumla taşınan hastalıklarda önemli bir problem olmaktadır. Belirli sebzelerin tohumluklarından alınan yüksek KDV oranları düşürülmelidir. Bu çiftçilerin sertifikalı tohumluk kullanımını etkilemektedir. Kaliteli tohum kullanımının artırılması amacıyla ürün borsaları oluşturulmalıdır. Ülkede mevcut bulunan gen kaynakları bulunup ve bunların muhafazası sağlanmaya çalışılmalıdır. Bu yapılırken de soğukta muhafaza gibi biyoteknolojik yöntemlerden yararlanılmalıdır. Tohum üreticilerinin, iklim koşullarının zorlaştığı durumlarda, fide firmalarını kullanarak kalitesiz tohum kullandırmaları önlenmelidir. Bu durum sonucunda üreticiler zarara uğramaktadır. Çeşit Geliştirmede Kamu-Özel Sektör İşbirliği ile Yapılabilecekler Bunun yanında, kamuda yetişmiş elemanların sistemden uzaklaşması, maaş düşüklüğü, araştırmacı özlük haklarının iyi olmaması, alt yapı eksikliği, pazarlama ve tanıtım eksiklikleri, satış sonrası hizmetlerin sunulamaması gibi nedenlerle kamu çalışmalarında sık sık kesinti olmakta, alt yapı yenileme ve geliştirmesi,gerekli yatırımların zamanında yapılabilmesi mümkün olmamaktadır. Kamu imkanların özel sektör ile ortak kullanılabilmesi için, kamu elinde atıl durumda olan araziler, seralar ve laboratuvarlar özel sektörün hizmetine sunulurken, birlikte araştırma ve geliştirme çalışmaları ve yeni yatırımlar yapılabilir. Kamu ve özel sektör kuruluşları başta çeşit geliştirmede ortak ve sipariş projeler olmak üzere, ortak projeler yoluyla birlikte çalışma imkanı elde edebilirler. Bu şekilde ulusal ve uluslararası kaynakları kullanabilirler, alt yapı geliştirebilirler, teknik, alt yapı ve genetik materyal varlıklarını bir araya getirerek bir bütünlük sağlayabilirler. Bu bağlamda, AB 6. Çerçeve Programına ortak proje sunabilme imkanının kullanılması konusunda fikir birliğine varılmıştır. Kamu kuruluşları ellerinde bulunan ve karakterizasyonu iyi yapılmış genetik materyali özel sektörün hizmetine sunabilir. Kamu araştırma kuruluşlarının çeşit geliştirme yerine genetik materyal geliştirmesi, kalite, hastalık ve zararlılar konusunda yoğunlaşarak genetik materyali iyi karakterize etmesi ve bunları özel sektörün hizmetine sunması özel sektörce tercih edilmelidir. Bu kamu içinde doğru bir strateji olarak değerlendirilmelidir. Kamu kuruluşları genetik materyal ve çeşit satışlarında satış şartları ve firmalar için kriterlerin iyi belirlenmesi, özel sektöre tanıtım için fırsat tanınması, firmaların iyi bilgilendirilmesi, hat ve çeşitlerin satımında haksız rekabet yaratılmaması ve suistimallerin engellenmesi için gerekli tedbirlerin alınması gereklidir. Özel sektör hat ve çeşitlerin hastalıklara karşı testleri, moleküler tekniklerle hastalıkların teşhisi, çeşitlerin DNA parmak izlerinin çıkarılması, F1 hibrit tohumluklarının saflığının kontrolü, transgenik bitkiler ve ürünlerinin belirlenmesi araştırma kamu kuruluşlarımızda yapılabilecektir. Bu konuda mevcut alt yapı ve teknik birikimden özel sektör belli kurallar çerçevesinde faydalanabilecektir. Genel Değerlendirme Antalya açısından bakıldığı zaman, Antalya bölgesi hibrit tohum üretimi için bir potansiyel olarak görülmektedir. Bundan dolayı da eksiklikler başta giderilmeli, aksi takdirde üretim büyüdükçe zorlukların aşılması daha da güçleşecektir. Yararlanılan Kaynaklar
|
SEKTÖREL >> Türkiye sebze tohumculuğu - 2 >> Türkiye'de kadınlara yönelik tarımsal yayım çalışmalarının değerlendirilmesi
|
