|
ARAŞTIRMA
Adaçayı
Doğaya dönüşümün bir slogan haline geldiği günümüz
dünyasında tıbbi ve aromatik bitkiler Türkiye'de de önemli bir
yere gelmiştir. Türkiye pek çok bitkinin gen merkezi olmasının
yanında, bazı endemik türlerin de bulunduğu coğrafik bölgeleri
içermektedir.
İnsanlar yüzyıllardan beri hastalıklara karşı elde ettikleri
bitkiler ile çare bulmaya çalışmışlardır. Hastalıkları, bitkiler
ile tedavi etme yöntemleri oldukça başarılı sonuçlar vermiştir.
Bundan dolayı bitkilerin tedavide kullanımı, günümüze kadar devam
etmiştir.
Birçoğu tesadüfen, birçoğu da merak sonucu denenerek etkileri
anlaşılan doğal ilaçlar, kulaktan kulağa yayılarak herkes tarafından
tanınmış ve yıllar geçtikçe daha farklı bitkilerin başka dertlere
de deva oldukları anlaşılmıştır. Diğer bir gelişme de bu bitkilerin,
beslenmede lezzet, koku, tat verici ve iştah açıcı özelliklerinin
anlaşılması ve kullanımının yaygınlaşmasıdır.
Dünyanın gelişmiş ülkeleri özellikle tedavide bitkisel kaynaklara
yönelmiş durumdadırlar. Tedavide kullanılan ilaçların önemli bir
kısmını doğal kaynaklı ilaçlar oluşturmaktadır. Doğal kaynaklı
ilaçların kullanım oranı gelişmiş ülkelerde %60, gelişmekte olan
ülkelerde ise %4 civarındadır.
Bugün Türkiye florasında 9000'in üzerinde bitki türü olduğu kabul
edilmiştir. Bu bitkilerin 1000 kadarı, ilaç ve baharat bitkileridir.
Dünya'da yaşam standardı yükseldikçe tüketim de artmaktadır. Bu
artış, tıbbi ve aromatik bitkiler içinde geçerlidir. Bu bitkilerin
tüketim alanı çok geniştir. En önemli kullanım alanı ise ilaç,
parfüm, kozmetik, diş macunu, sabun şeker sanayi olup ayrıca baharat
olarak tüketilmektedir.
Bu sayımızda aromatik bitkilerden Adaçayı'nı tanıtacağız. Daha
sonraki sayılarımızda ise aromatik ve tıbbi bitkilerin tanıtımlarına
devam edeceğiz
Adaçayı:
Latince Adı: Salvia Officinalis
İngilizce Adı: Garden Sage
Mahalli Adları: Adaçayı, Ayı Kulağı, Misk Adaçayı, Diş
Otu
Bitki Hakkında Genel Bilgi Ve Ülkemizdeki Yayılışı:
Adaçayının bugüne kadar 500 türü tesbit edilmiştir. Bu türler
tropik ve subtropik bölgelerde dağınık olarak bulunurlar. Ülkemizde
ise yaklaşık 90 kadar salvia türü bilinmektedir. Adaçayları bir
ya da çok yıllık, çoğunlukla güzel kokulu, çalı görünüşünde ve
tüylü bitkilerdir. Ülkemizde Akdeniz ve Ege bölgelerinde; dağlarda,
steplerde, tarım arazileri civarında ve ormanlık sahalarda yetişmektedir.
Tıbbi özelliği olan salvia officinalis l. Ülkemizde tabii olarak
yetişmemekte, ancak tohumu temin edildiğinde kolaylıkla kültüre
alınarak yetiştirilebilmektedir.
Kullanılan bölümleri: Kurutulmuş Yaprakları
Sanayideki kullanım alanı:Adaçayı yapraklarının enfüzyonu
ilaç sanayiinde gargaralar ve şurupların bileşimine girerek boğaz
ağrıları ve iltihaplarına karşı kullanıldığı gibi, dezenfekten,
antiseptik olarak bunun yanında da mide ve barsak spazmlarını
çözücü ilaçların yapımında değerlendirilir. Ayrıca hoşa giden
kokuları sebebiyle kozmetik sanayinde de geniş kullanım alanı
bulunmakta, özellikle dinlendirici vasıftaki banyo köpüklerinin
imalinde kullanılmaktadır. Son yıllarda tedavi edici özelliği
olan diğer bitkiler ile karıştırılıp poşet halinde hazırlanan
çayları da piyasaya çıkmaktadır. Uçucu yağda bulunan thujol zehirli
bir madde olup; düşük dozlarda titreme ve halisünasyon yüksek
dozlarda da saraya benzer titremeler akabinde uyuşukluk ve bitkinlik
şeklinde etki ettiğinden günlük maximum doz önemli olup, genellikle
enfüzyonu kullanılır.
Halk arasındaki kullanımı:
Halk arasında çay gibi demlenerek (enfüzyonu) boğazdaki iltihaplanmalar,
yorgunluk, sinir zafiyetine karşı kullanılır. Ayrıca balve sirke
ile karıştırılarak ruhi depresyonlar, şiddetli soğuk algınlıkları
ve bazı kadın hastalıklarına karşı kullanılmaktadır. İshal kesici
ve iştah artırıcı olarak da faydalanılmaktadır.
Drog olarak özellikleri:
Yatıştırıcı, midevi idrar söktürücü, terletici, dinlendirici,
ağız ve boğazlarda antiseptik, dezenfektan özellikleri vardır.
Verim:
Avrupa'da yeşil-yaş herba verimi, ilk yılda 300-400 kg/da ikinci
ve üçüncü yıllarda 800-1200 kg/da arasındadır. Ege bölgesinde
yapılan bir denemede ilk sene 862 kg/da ikinci sene 2141 kg/da
üçüncü sene, 2384 kg/da yeşil herba elde edilmiştir. Gübre verilmeksizin
yapılan üretimden ise 1238 kg/da; 5 kg/da azot verilince 2333
kg/da;10kg/da azot verilince 3481 kg/da yeşil herba alınmıştır.
(ilisulu -1992)
Dış ticareti:
Doğada kendiliğinden üreyen adaçayları, toplanıp pazarlanır, alım
satımı yapılır. Halen batı ve güney illerimizde en çok olmak üzere
hemen hemen tüm baharatçılarda satılmaktadır. Fransa, Almanya,
A.B.D ve diğer bazı ülkelerde üretimi yapılmaktadır. Günümüzde
en çok doğal yetişen adaçayları tüketilmektedir.
|
