|
ARAŞTIRMA
Öğr.
Gör. Hakan AKGÜN
Harran Üniv. Kahta M.Y.O.
Türki'yede Kültür
Balıkçılığı Sorunları ve Çözüm Önerileri
Kültür balıkçılığı; bütün su ürünlerinin tüketim(gıda)amacıyla
kontrollü bir şekilde üretmek ve yetiştirmektir.Kültür balıkçılığı
son yıllarda en hızlı büyüyen gıda üretim sektörlerindendir. Dünya'da
su ürünleri üretiminin dörtte birinden fazlası yetiştiricilikten
sağlanmaktadır.Türkiye'de su ürünleri üretimi 2001 yılı rakamlarıyla
594 bin 977 tondur.Bu miktarın 129 bin 927 tonu yetiştiricilik,465
bin 180 tonu ise avcılıktan sağlanmıştır.18 bin 978 tonu ihraç
edilmektedir(Tuş,2004)
Günümüzde artan nüfus ve buna bağlı olarak sağlıklı beslenme kaygısıyla
gerek dünyada gerek se ülkemizde su ürünlerine olan ilgi sürekli
olarak artmaktadır.Su ürünlerine talebin artması,su ürünleri sektörünü
daha cazip hale getirmiştir.
KÜLTÜR BALIKÇILIĞI ve SORUNLARI
Kültür balıkçılığında karşılaşılan sorunlar müteşebbisleri çoğu
zaman zora sokmaktadır.Pazarlamadan çevre sorunlarına değin olumsuz
birtakım etkenler ve mevzuat sorunları kültür balıkçılığında yaşanılan
ciddi problemlerdendir.
Pazar Sorunu
Su ürünlerinin pazarlanmasında karşılaşılan başlıca problemler;
Düşük üretim, Statik talep, Sınırlı istek, Fiyat dalgalanmaları,
İşleme ve muhafaza problemleri, Dağıtım problemleri ve diğer proteinli
besinlerle rekabet olarak sıralanabilir.Bu problemlerden bazıları
entegre tesis sayısının artması nedeniyle kısmen giderilmiştir
(Atay,2001).
Türkiye'de ihracat yapabilecek şekilde sertifikalı 72 adet su
ürünleri işleme-paketleme tesisi mevcuttur(Tuş,2004).Son yıllarda
entegre tesis sayısındaki artış hem istihdam bağlamında hem de
ihracat nedeniyle ülke ekonomisine büyük bir yara sağlamaktadır.
Türkiye su ürünleri sektöründe hem ithalatçı,hem de ihracatçı
konumdadır.Dış ticaret gelirlerimize %4 civarında bir katkı sağlanmaktadır.2002
yılında yaklaşık 37 bin 500 ton su ürünleri ihraç edilmiş ve ortalama
101 milyon dolar döviz ülkemize kazandırmıştır.
Biyolojik Sorunlar
Su ürünleri yetiştiriciliğinde; Hastalık ve parazit, Yavru üretimi,
Yırtıcılarla mücadele, Kontrol ve Besleme gibi biyolojik sorunlar
büyük önem taşımaktadır(Atay,2001).
Teknolojik Sorunlar
Su ürünleri yetiştiriciliğinde teknolojik sorunlardan en önemlisi,çevre
kirliliğidir.Su ortamının dış ortam tarafından kirletilmesi ve
kafes sistemi ile yetiştiricilikte,kafeslerin bariyer sistemindeki
kirlenme,üretimi olumsuz derecede etkilemektedir(Atay,2001).
Her yıl yaklaşık 3 milyon ton petrol denizlere karışır ve bunun
başlıca kaynakları gemiler,kara orjinli deşarjlar ve kazalardır(Lean
ve diğ.,1990). Gemilerden (tankerlerden) kaynaklanan kirlenme,
yağlı suların atılması ve tankların yıkalması sonucu oluşur. Kıyı
balıkçılığı böylelikle tehlikeye girmiş olur. Petrol ve türevleri
su içerisine girdiklerinde,suyun üzerinde ince bir film tabakası
oluştururlar. Işığın suya nüfuzunu engellerler. İç su ve denizlerin
kirlenmesi balık ticaretinin azalmasına ve balık kültürünün yapılmasına
büyük bir engel oluşturmaktadır.
Çevre Sorunları
Çevre,su ürünleri yetiştiriciliğindeki en önemli faktördür.Suyun
sıcaklığı, tuzluluğu, çözünmüş madde içeriği, bakteriyel ve viral
etmenleri, ışık geçirgenliği, rengi, çürümüş madde içeriği, pH'ı,
sertliği ve alkanitesi gibi özellikleri, üretimi sınırlayan birinci
derecede önemli faktörler olup, yetiştiricilikte ilk önce dikkate
alınması gereklidir (Atay,2001). Alabalık işletmelerinin yoğun
olarak bulunduğu Karadeniz Bölgesi'nde erozyon nedeniyle oluşan
su kirlenmesi ve bulanıklığı, kuluçkahanede ve yavrularda önemli
kayıplara neden olmaktadır (Anonim, 2000b). Ülkemizin değişik
bölgelerindeki işletmelerde veya sektörler arasında suyun özellikleri,paylaşımı
ve kullanımı noktasında da birtakım problemler yaşanmaktadır.
Yem Sorunu
Balık yemi rasyonlarında hayvansal protein kaynağı olarak balık
unu kullanılmaktadır. Balık unu üretiminde hammadde temininin
balıkçılığa bağlı olması nedeniyle, değişkenlik göstermesi ancak
fiyatının giderek yükselmesi, yem ve balık üretimini sınırlandırıcı
en önemli faktör haline getirmektedir. Yem giderleri işletmenin
ürettiği türe,üretim tekniğine ve üretim kapasitesine bağlı olarak
giderlerin %40-%60' ını oluşturur (Atay,1986).
Yem fiyatlarının sürekli artması bazı işletmeleri arayışa itmiştir.
Bazı yetiştiriciler,Karadeniz Bölgesi'nde bazı işletmelerin yaptığı
gibi ekonomik değeri olmayan balıkları katkı maddeleri ile kıyma
makinelerinden geçirip pelet haline getirerek kullanmaktadır (Çöpten,
2000).
İş Gücü Sorunu
Balık yetiştiriciliğinde orta ve düşük düzeyde deneyimli işgücü
yetersizliği ,üretime başlamada ve üretimin ekonomik olmasında
önemli bir sorun oluşturmaktadır. Su ürünleri yetiştiriciliği,diğer
hayvansal üretime göre,deneyimli,hünerli ve bilgili teknik elemana
daha fazla gereksinim gösterir. Gerek iç su gerekse deniz balıkları
yetiştiriciliği yapan havuz ve ağ kafes işletmeleri, genellikle
köylerde, beldelerde veya sosyal alt yapısı olmayan yerlerde tesis
edilmişlerdir.İşletmelerin sosyal açıdan yetersiz yerlerde kurulmuş
olmaları nitelikli personel istihdam edilmesini ve istihdamın
devamlılığını etkilemektedir.Nitekim su ürünleri tesislerinin
çok sık personel değiştirdikleri bilinen bir olgudur(Atay,2001).
Mevzuat Sorunu
Su ürünleri yetiştiricilik alanları,özel alanlar hariç,genellikle
kamuya ait arazi ve su alanlarıdır. Bu alanlarda su ürünleri yetiştiriciliği
yapacak olanlar mevzuatla ilgili sorunlarını çözümleyememektedirler.
Kamuya ait bu alanlar kiralanmış olsalar bile yöre halkı ve yerel
yönetimle yetiştirici arasında yararlanma açısından çeşitli sorunların
çıkmasına neden olmaktadır (Atay,2001).
Su ürünleri işletmesi tesis etmek isteyen özel veya tüzel kişiler,yaklaşık
11 bakanlıktan izin almak durumundadırlar. Bu işlemler uzun zaman(yaklaşık
iki yıl) aldığından,yatırım gecikmekte ve girişimci yatırımdan
vazgeçmek-tedir (Atay,1995).
Türkiye'de su ünüleri su ürünleri yetiştiriciliğinin geliştirilmesi,yönetimi
ve kontrolünden Tarım ve Köy işleri Bakanlığı sorumludur.Su ürünleri
yetiştiriciliğine uygun yerlerin yetiştiriciliğe tahsis edilmesi
için arazi ve deniz sahalarının kiralanmasında,yetiştiriciliğin
mali açıdan teşvik edilmesinde,yetiştiricilikle ilgili vergi ve
gümrük işlemlerinde ve diğer düzenlemelerde; Bayındırlık ve İskan
Bakanlığı, Deniz ve Oseonografi Genel Müdürlüğü, Ulaştırma Bakanlığı,
Turizm Bakanlığı, Orman Bakanlığı, Çevre Bakanlığı, Devlet Planlama
Teşkilatı, Kültür Bakanlığı, Kamu Ortaklığı İdaresi, Maliye Bakanlığı,
Sağlık Bakanlığı, T.C. Ziraat Bankası gibi farklı bakanlık ve
kuruluşlar devreye girmektedir (Anonim,1998 a)
Örgütlenme
Türkiye'de farklı su ürünleri sektörü bugün itibariyle henüz tam
anlamıyla örgütlü bir sektör değildir. Kooperatiflerin sosyo-ekonomik
nedenlerden dolayı pazarlama, girdi temini, soğuk muhafaza, ihracat
ve kredi temini konu-larında yeterince etkili olduğu söylenemez
(Elbek, 1993).
Kredi Temininde Karşılaşılan Sorunlar
Kredi talebinde bulunan müteşebbislerin Belediye toplam yatırım
tutarının % 50'sini öz kaynaklardan karşılamaları gerekmektedir.
Müteşebbislerin kredi talepleri T.C.Ziraat Bankası tarafından
ve diğer tarımsal faaliyetlere uygulanan faaliyetlerden üzerinden
karşılan-maktadır. Küçük kapasiteli işletme sahipleri kredi faizlerinin
yüksekliğinden dolayı kendi imkanları ölçüsünde işletme kurmayı
tercih etmektedirler. (Anonim,2000 b).
T.C Ziraat Bankası'ndan yatırım kredisi talebinde bulunana müteşebbislerin
çoğu,kredi alımında çeşitli zorluklarla karşılaştıklarını ifade
etmektedirler. En çok yakındıkları husus kendi-lerinden talep
ettikleri kredinin birkaç katı temi-nat istenmesi olmaktadır.Bunun
dışında kredi işlemlerinin uzun sürmesi,çoğu kez yatırımcıyı kredi
talebinden ve yatırımdan vazgeçmek durumunda bırakmaktadır(Atay
ve ark.,2000).
Diğer Sorunlar
Kültür balıkçılığının diğer sorunları; Muhasebe kayıtlarının yetersiz
oluşu, Kayıt dışı ve ruhsatsız olarak çalışan işletmeler Üniver-site,Tarım
ve Köy İşleri Bakanlığı Yayım Kuruluşu ve yetiştirici arasındaki
iletişimin yetersizliği, İşleme ve soğuk muhafazadaki yetersizlik
şeklinde özetlenebilir(Atay,2000).
Sonuçlar ve Yorum
*Türkiye kültür balıkçılığı alanında büyük bir potansiyeli olmasına
rağmen,işletmecilikte başarılı değildir. Yurt içinde talebin zayıflığı
bu sektörde yatırımı düşündürücü kılmakta,ihracat amacıyla yatırımda
ise büyük ölçekli yatırım söz konusu olmaktadır. Dolaysıyla sektörün
gelişimi için destek ve teşvike ihtiyaç vardır.
* Kaynakların rasyonel kullanımı için Ar-Ge çalışmaları yapılmalıdır.Su
ürünleri istatistikleri sürekli tutulmalıdır.
* Destekleme politikaları sürekli güncellenme-lidir. Üreticilere
ve yetiştiricilere düşük faizli krediler kullandırılmalıdır.
* Üretim bölgelerinde yol,su,enerji,telefon vb.,kamu hizmetleri
sağlanmalı,kontrol laboratuarları kurulmalıdır.
* Sektör ilgilileri bir araya gelerek, üretim, pazarlama,fiyat,kalite,standart
vb. politikalarda Dünya piyasalarına göre belirlenmiş ortak kararlar
vermelidirler. Sektörel bilgi,görgü ve teknik donanım eksiklerini
giderici çalışmalar yapmalıdırlar (Tuş,2004).
Gerekli önlemler alındığı takdirde kültür balıkçılığı, bugünden
daha iyi olacaktır.
KAYNAKÇA
Anonim,1988 a.İç Su Ürünleri Yetiştiriciliği Kılavuzu. Tarım ve
Köy İşleri Bakanlığı,TAGEM,Su Ürünleri Üretimini Geliştirme Dairesi
Başkanlığı,Ankara,s.36
Anonim,2000 b.Karadeniz Bölgesi'nde Su Ürünleri Yetiştiriciliği
Yapan İşletmelerin Yapısal Analizi ve Verimliliğin Belirlenmesi
.Trabzon Su ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü,Sonuç Raporu,Trabzon,s.129
Atay,d.,Korkmaz,A.Ş.,2001.Balık Üretim Tesisleri ve Planlaması,s.14,16,17,,246,247,248,261.
Atay,D.,Ölmez,M. ve Korkmaz,A.Ş.,2000.Avrupa Birliği ve Türkiye
Su Ürünleri Sektörleri Arasında İhracat ve İthalat Düzenlemeleri
.Doğu Anadolu Bölgesi IV. Su Ürünleri Sempozyumu 28-30 Haziran
2000,Erzurum,s.509-541
Elbek,A.G.1993.Su Ürünleri Dış Satım Sorunları AT ve Türkiye.Su
Ürünleri Sempozyumu ,Dünya Gıda Günü,14-15 Ekim 1993,s.141-148
Lean,g.,Hinrichsen,D.,Markham,A.1990. Atlas of the Environment,Prınce.Hall
Pres.
Tuş,M.T.,2004.Enformasyon ve Dökümantasyon Müdürlüğü,Ankara,s.1,2,3,4,5,6
|
|
