ARAŞTIRMA

 Gölevez
Colocasia esculenta(L.) Schoot, Kolokas, Taro) Bitkisi
ve Kalın Bağırsak Kanseri Hastalığı İlişkisi

Mevlüt Şen
Ziraat Mühendisi

Yılanyastığıgiller (Araceae) familyasından olup “kolokas” olarak da bilinir. Yaygın olarak bilinen adı “taro” dur. Dik bir şekilde çıkan uzun yaprak saplarının üzerindeki geniş yapraklarıyla otsu yapıda olan gölevez bir yıllık bir bitkidir. Yaprak sapları, toprak altındaki yumru ve yumrucukların tepesindeki helezonların içinden çıkmaktadır. Gölevezin yaprakları fil kulağı şeklindedir. Botanik açısından yumrular “korm” ve yumrucuklar “kormel” olarak bilinir. Yumrucuklara halk dilinde “fili” adı verilmekte olup bunlardan çoğaltılmaktadır. Yaprakları devetabanı çiçeğine benzer.
Gölevez, nişastalı bitkiler sınıfından olup yumru gelişimine göre 2 farklı büyük çeşiude sahiptir. Bunlardan birisi C.e.var.antiquorum: Bir küçük ana yumru ve etrafında birkaç yumrucuklar. İkincisi ise C.e.var.esculanta: Bir büyük ana yumru ve birkaç yumurucuktan oluşur. Sürekli yağmurların ve yüksek sıcaklığın hakim olduğu tropik bölgelerde gölevez dikimden sonra sulama gerektirmeden kendiliğinden yetişmektedir. Asya'nın güney doğusundan Afrika kıtasına ve Pasifik adalarına kadar üretimi yayılmıştır. Gölevez; Asya, Afrika, Orta Amerika ve Pasifik adalarında yaşayan 400-500 milyon insanın temel gıda kaynağıdır.
Türkiye'de ise Akdeniz bölgesinin İçel ilinin Anamur ve Bozyazı ilçeleri ile Antalya ilinin Alanya ve Gazipaşa ilçelerinin sahil kesimlerinde patatesten daha çok yetiştirilmektedir. Sıcaklığın sıfır derecenin altına düşmediği, rakımın düşük olduğu ova kesiminde ve sulama olanakları uygun arazilerde yetiştirilmektedir. Gölevez yumrusundan patates gibi suda haşlanarak sebze yemekleri veya yağda kızartma şeklinde yemekler yapılmaktadır. Gölevez'in işleme şekli ve yöntemi bilinmediğinden sadece üretildiği yerlerde tüketilmektedir. Yumrudan suda pişme esnasında bamyadaki gibi musilaj madde salgılanmaktadır. Bunu önlemek için pişirme esnasında limon sıkılması gerekir. Bu durumu bilmeyen birisinin pişirdiği gölevez yemeği, yiyenlere nahoş bir tat verir. Ayrıca gölevez yumrusunun kabuğu soyulduktan sonra bıçağı takıp kırarak kopartmak (çentmek) gerekir, bu yemeğin suyunun lezzetli olmasını sağlar.
Tropik ve subtropik ülkelerde gölevez yumrusu; konserve, un, cips, şehriye ve dondurulmuş gıda olarak değerlendirilmektedir. Gölevez yumrusundan; mantı, gıdalara katkı için inze toz, nişasta, zamk, kabuklarından yem ve yapraklarından da sarma yapılmaktadır. Yumru ve yumrucuklar saçak kökler çıkarır, yumru iç rengi çeşitlere bağlı olarak sarı, grimsi mor, parlak sarı, mor benekli ve beyaz olabilir. Gölevez yumrusu sert ve sıkı bir tekstüre sahiptir. Pişmemiş gölevezin yumru, yumrucuk, sap ve yaprakları kalsiyum oksalat kristalleri içerdiğinden buruk tattadır, çiğ halde yenilmez. Pişirerek bu kristalleri eritmek gerekir. Türkiye'de yetiştirilen yumruların dışı kahverengi içi ise beyazdır. Yaprakları ve sapları buharla pişirilerek kaynatılıp turşusu yapılan gölevez bitkisinin değerlendirilmeyen bir kısmı bulunmamaktadır.
İngiltere'de yapılan bir çalışmada 55+2 oC de vakumla kurutulmuş antiquorum çeşidinin yumru bileşiminde kuru madde % 24.50, ham protein % 6.75, Nişasta % 62.44, toplam şeker 5 3.02, ham selüloz % 2.06, ham yağ %0.25, nişasta %49.12, kül % 8.76, kalsiyum 3105 ppm, mağnezyum 2532 ppm ve potasyom 34579 ppm olarak belirlenmiştir.
Bir adet gölevez yumrusunun ağırlığı 2 kg'a kadara ulaşmaktadır. Nisan ayında dikim yapılıp, 7-8 ay sonra aralık ayında hasat edilmeye başlanıp hasadı kış boyunca devam etmektedir
Gölevez gübreleme denemesi şartlarında yetiştirildiğinde 7000 kg/da'ın üzerinde yumru elde edilmiştir. Patatesin 2,500 kg/da yumru ürün verdiği dikkate alınırsa gölevez yetiştirciliği oldukça karlıdır. Gölevez yetiştiriciliği ile birim alandan yüksek kalori ve protein üretimi sağlanmaktadır. Türkiye'de taban suyu yüksek sulak diye tabir edilen arazilerin alanı 483.210 dekar ve ırmak yatakları 23.250 dekardır. Türkiye'de bu tür arazilerde kültür bitkisi yetiştirilmektedir. Gölevezin özellikle sevdiği bu sulak alanlar değerlendirilebilir. Gölevez bitkisi Türkiye'de yerel tüketimin yanı sıra Kıbrıs ve İngiltere'ye ihraç edilmektedir.
Dünya üzerinde 43 devlette yaygın olarak üretilen gölevezin Dünya üretimi 5.695.000 ton olup Türkiye üretimi ise 1000 tondur. Üretimin % 60'ı Afrika'da, 5 32'si Asya'da ve 5 8'i ise Pasifik adalarındadır. Bu ülkelerde özel kabuk soyma, kurutma, öğütme, dilimleme, parçalama, presleme ve yıkama makineleri mevcuttur.
Araştırmacı Henderson ve Arkadaşları, Smith ve Arkadaşları, 1982 ve 1985 yıllarında yaptığı araştırmalarda kalınbağırsak kanserinin Güney Pasifik'in Polinezya nüfusunda Avrupa nüfusundan daha az olduğunu tespit etmişlerdir. Bu durumun beslenme farklılığından kaynaklandığına, lifli gıdaların kalınbağırsak kanserine karşı koruyucu olduğuna ve gıda liflerinin kalınbağırsak kanserine karşı koruyuculuğunun farklı olduğuna inanılmaktadır. Avrupa gıda bitkileri çoğunlukla dikotiledon olmasına karşılık Güney Pasifik gıda bitkilerinin çoğunluğu monokotiledon olup gölevez de monokotiledon olduğunu belirlediler. Lahana, patates ve gölevez liflerinin kanserojenik madde oldukça yüksek bulunmuştur. Tüpteki gölevez yumrusu lifinin konsantrasyonu arttırıldıkça adsorbe olan kanserojen madde miktarı artmıştır. Güney Pasifik'in monokotiledon bitkileriyle Avrupa'nın dikotiledon bitkilerinin besin liflerinin kimyasal bileşiminin ve kanserojen maddeleri adsorpsiyon özelliklerinin farklı olduğu tespit edilmiştir.
Netice olarak Güney Pasifik'in Polinezya nüfusunda kalınbağırsak kanseri oranının düşük olmasında gölevezin temel gıda olarak yaygınlığının etkili olduğu sonucuna varılmıştır.
100 g. Taze gölevez yumrusu 500-600 kj. Civarında enerji vermektedir. Önemli bir enerji kaynağı olan ve kalınbağırsak kanseri hastalığına karşı koruyucu olmasından dolayı gölevezin üretim ve tüketimin yaygınlaşması insan sağlığı ve Türkiye ekonomisi açısından büyük arz etmektedir.

Kaynaklar:
Agbor-Egbe, t., Rickard,J.E. 1990. Evaluation of the chemical composition of fresh and stored edible aroids. J.Sci. Food Agric.53:487-495.
Anonymous.1986.FAO Production Yearbook 1985. Food and Agriculture Organization, Rome.
Anonymous.1991. Annual Report 1990-1991. Central Tuber Crops Research Institute, Trivananthapuram, Kerala, İndia.
Axtel, B., Adams, L. 1993 Root Crop Processing Intermediate Tec. Publ. London.
Averre, C.W,1967 Malanga Culture in Dade County: Problems and Progress Univ. Flor. Sub-Tropical Expt. Sta., Homestead Mimeograph SUB 67-3.

E-MAIL LİSTESİ Kendinizi Mail listemize ekleyin sitemiz ve sektörle ilgili gelişmelerden sizide haberdar edelim. Ekle Sil